Οι μυλωνάδες στα ορεινά
Οι μυλωνάδες ασχολούνταν με το άλεσμα του σιταριού στους μύλους (νερόμυλους, ανεμόμυλους) ώστε να γίνει αλεύρι. Εργάζονταν εντατικά τους καλοκαιρινούς μήνες, αφού είχε θεριστεί το σιτάρι, κυρίως σε οικογενειακή βάση, αλλά και όλο τον υπόλοιπο χρόνο, ενώ συχνά καλλιεργούσαν και τα δικά τους χωράφια.
Στα ορεινά της Ελλάδας, οι μυλωνάδες έστηναν συνήθως νερόμυλους δίπλα σε ποτάμια, σε σημεία όπου το νερό μπορούσε να πέφτει με ορμή στα φτερά του μύλου από υψόμετρο άνω των 8 μέτρων για να έχει την απαραίτητη ορμή.
Σημείο συνάντησης
Οι μύλοι θεωρούνταν τόποι συνάθροισης πάσης φύσεως ανθρώπων της περιοχής και υπήρχε χρόνος για ποικιλία συζητήσεων, αφού η αναμονή εντός του μύλου έπαιρνε πολύ χρόνο.
Η πληρωμή
Ο μυλωνάς ως αμοιβή για τα αλεστικά έπαιρνε το ξάγι (ξάι), που αντιστοιχούσε σε ποσότητα αλεύρι, ίση με το 1/6 της ουγκιάς. Μόνο στα αλέσματα του γάμου, δεν έπαιρνε ξάι, για να προκόβει το ζευγάρι.
Σήμερα
Σήμερα, οι μυλωνάδες έχουν εκλείψει και οι μύλοι αποτελούν μνημεία μιας πάλαι ποτέ ζωντανής αυτόνομης ορεινής κοινωνίας.